چنگ

ساز چنگ یکی از قدیمی ترین سازهای تاردار یا زهی ایران باستان است. نام این ساز بارها در منابع و متون تاریخی آمده و نقش آن در سنگ نگاره های باستانی دیده می شود. در اکتشافات باستانی بابل و آشور و نواحی اطراف آن، یافته هایی وجود دارند که استفاده از این ساز را در هشت قرن بیش از میلاد مسیح نشان می دهند. در این اکتشافات نوازندگانی در حال نواختن ساز چنگ و آواز خواندن به صورت فردی یا گروهی دیده می شوند. از سوی دیگر بسیاری از محققین حوزه موسیقی، ساز چنگ را همانند سنتور و قانون، از سازهای زهی قدیمی ایران زمین می دانند که از دو هزار سال پیش از میلاد مسیح در سرزمین ما رواج داشته است. نخستین نوع ساز چنگ مثلثی شکل بوده و یک تخته به طول یک گز و یک میله چوبی شکل داشته است. این میله به گونه ای طراحی شده است که جای دست انسان داخل فرورفتگی ها و برآمدگی هایش قرار گیرد و کنترل ساز آسان تر باشد.

چنگ معاصر سه قسمت متفاوت دارد. گردن، ستون و جعبه طنینی سه بخش اصلی آن است. زه یا سیم ها از گردن ساز به صورت موازی با ستون ممتد به جعبه طنینی متصل می شوند. این ساز را با اعمال فشار از کف دست بر سیم، لمس کردن یا چنگ زدن به زه ها می نوازند. ساز چنگ ایران باستان دارای چهار رشته سیم بوده ‌است. در زمان حکومت ساسانیان این تعداد به یازده رشته می‌رسد. هنگام ورود اسلام به ایران و پس از آن تعداد سیم های ساز چنگ به ۳۵ رشته تغییر می یابد.

این ساز زهی ایرانی از چوب‌های گردو و افرا به دلیل داشتن مقاومت بالا ساخته می‌شود. همچنین یکی از سازهای گرانقیمت محسوب می‌شود. این گرانی به علت ساختمان پیچیده و ساخت دشوار و زمان بر آن است. این ساز در اندازه‌های مختلفی ساخته می شود. بنابراین با توجه به ابعاد، می‌تواند از ۱۹ تا ۴۷ سیم داشته باشد. بعضی چنگ ها دارای پدال هستند. این نوع معمولاً ۴۰-۴۷ سیم دارند.

چنگ پدال دار ۴۷ سیم و گستره صدایی ۶.۵ اکتاو دارد. وزن آن حدود ۳۵ کیلوگرم بوده و ارتفاعی معادل ۱۸۵ سانتی متر دارد. همچنین عمق آن ۱ متر و عرض آن ۵۵ سانتی‌متر است. در این ساز، نت دو، با رنگ قرمز و نت فا با رنگ آبی یا سیاه نشان داده می شود. سایر نت‌ها با رنگ سفید مشخص می گردند.